Στους σραοσορακασίτες και σε όσους ισορροπούν πάνω από θολά νερά. Be gentle, ε.

Παρ’ ότι άπατρις και άθρησκη (το γράφω αυτό λες και είναι πασαπόρτι συνασπιστικό και εγγύηση προοδευτικότητας), ας κινδυνέψω να με εντοιχίσουν στέρεα στο Ράφι των Ταγαριών : το βιβλίο δεν είναι καλό. Και δε μιλώ βέβαια για τον μύθο του κρυφού σχολειού, που όσο λυρικό παραμύθι και να είναι, καλώς παραλείφθηκε. Το κατ’ εμέ έλλειμμα είναι η άνοστη και άνευρη αφήγηση της Ιστορίας, η οποία καταφέρνει να αφυδατώσει και τις πιο εξαιρετικές πράξεις, ανθρώπους, γεγονότα.

Υποτίθεται πως αυτό συμβαίνει για να εξυπηρετηθεί μια μετριοπάθεια, αλλά ουσιαστικά διδάσκεται μια άτονη μετριότητα. Αν ισχύει πως πρόκειται περί εσκεμμένης ανεπάρκειας , δεν είναι ανάγκη να υφίστανται την ύστατη προσβολή της λήθης όσοι υπέφεραν απ’ όλες τις πλευρές, προκειμένου να έχουμε σήμερα αρμονικές σχέσεις με τις γείτονες χώρες. Παιδευτικά, έχω την εντύπωση πως θα έφτανε ο διαχωρισμός των κρατικών πολιτικών του τότε από το τι προσπαθούμε να πετύχουμε σήμερα με τις, έστω ελαττωματικές, δημοκρατίες μας.

Το υπερβολικό στρογγύλευμα των συγκρούσεων δε στερεί μόνο από τα παιδιά τους χυμούς της ιστορίας και των ιστοριών της, αλλά δεν δίνει την ευκαιρία να αναδυθεί ένα άλλο δίδαγμα, εξαιρετικά σημαντικό : η ανάγκη νηφαλιότητας απέναντι στην εκάστοτε κρατική προπαγάνδα, απέναντι στη δημιουργία εχθρών, η εγρήγορση απέναντι στην χειραγώγηση μας από διάφορους ιδιοτελείς φορείς, κρατικούς ή μη, η κριτική σκέψη χωρίς εξοβελισμό κάθε αξίας και ανθρωπιάς. Αυτή η νηφαλιότητα, αυτή η δύσκολη ισορροπία μπορεί να είναι μόνο επιλογή, και όχι αποτέλεσμα λοβοτομής.

Στη φωτό ποστάρω προς τιμήν της ημέρας άλλη μια προχωρημένη folklore art installation. Το σημαιοστόλιστο και δια ταύτα αδιαμφισβήτητα ελληνικό νησίδιο, καταφύγιο γλάρων και προφανώς και βουρλισμένων που διόλου δεν απορρίπτουν την Ένωση της Επτανήσου, βρίσκεται απέναντι από του Πετριτή, στο νότο της Κέρκυρας.

Διάλειμμα στον ορθολογισμό. Χαζεύω εβδομάδες τώρα μεσαιωνικά περσικά ιστορημένα χειρόγραφα (που ενάντια στη δυτική πεποίθηση στόλιζαν με ζωγραφιές ανθρώπων οι μουσουλμάνοι), θαυμάζω στην Khavarnamα δράκους, τζιν, ροζ δαιμόνια με λευκά πουά, κήπους και μάχες επιστημονικής φαντασίας με γιγάντια μυρμήγκια. Η ανθηρή φαντασία και ο χρωματικός πλούτος των εικονογραφήσεων είναι εντυπωσιακά, ωστόσο ήταν μια ασπρόμαυρη έντυπη εκδοχή της εικόνας που βλέπετε δίπλα που με καταγοήτευσε σε διαφορετικό επίπεδο.

Στη διάρκεια της επίμονης αναζήτησής του για την πηγή της αιώνιας ζωής, ο νεαρός Αλ-Σικάνταρ (ο Μέγας Αλέξανδρος), τρανός βασιλιάς και φιλόσοφος, και ο σύντροφός του ο Χιζρ, ο Πράσινος Προφήτης της ισλαμικής παράδοσης, χωρίζονται στη Γη του Σκότους, παίρνοντας ο καθένας διαφορετικό μονοπάτι. Ο Χιζρ συναντά τον βιβλικό προφήτη Ηλία που αναπαύεται δίπλα σε ένα ποταμάκι στην ερημιά, και οι δυο σοφοί κάθονται μαζί κουβεντιάζοντας και τρώγοντας παστό ψάρι. Ένα ψάρι τους πέφτει στο νερό κατά λάθος και ζωντανεύει. Συνειδητοποιούν πως κάθονται δίπλα στην πηγή της αθανασίας, την οποία ανακάλυψαν κατά τύχη – ίσως ακριβώς επειδή δεν την αναζητούσαν. Serendipity. Πίσω τους στην εικόνα, ο Μεγαλέξανδρος και η συνοδεία του προσπερνάνε, χωρίς να τους αντιληφθούν.

Στον γλυκόπικρο μικρόκοσμο του καλλιτέχνη οι δυο προφήτες φέρουν το φλεγόμενο φωτοστέφανο της ισλαμικής τέχνης. Το χώμα είναι μαύρο, φυσικά, είμαστε στη Γη του Σκότους. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος, που περνά πίσω από τον ορίζοντα, μοιάζει με πρίγκιπα των Μογγόλων. Ένας ακόλουθος του κρατά ευγενικά στο χέρι ένα λουλούδι και κοιτά προς τα αριστερά,όπως ο ηγέτης του, προς ένα συννεφάκι που δείχνει σαφείς επιρροές από την κινεζική τεχνοτροπία, όχι προς τους δυο προφήτες, που θα πιουν από την πηγή και δεν θα πεθάνουν ποτέ – ο Προφήτης Ηλίας θα αναληφθεί στους ουρανούς, το λέει και η Βίβλος, πάνω σε ένα φλεγόμενο άρμα που θα άρμοζε σε οποιονδήποτε θεό-ήλιο κάθε αξιοπρεπούς θρησκείας, ενώ ο Χιζρ περιφέρεται ακόμη σε όλον τον κόσμο αφήνοντας χλωρά ίχνη βλάστησης στο διάβα του.

1. Το επεισόδιο αυτό από τις περιπέτειες του Αλεξάνδρου παραδίδεται με παραλλαγές σε δύο από τα δημοφιλέστερα φιλολογικά έργα των Περσών, την Shahnameh, το Έπος των Βασιλέων του Ferdawsi και την Sikandarnameh, το Έπος του Αλεξάνδρου που περιλαμβάνεται στην Hamsa του Nizami, μια συλλογή πέντε έμμετρων μυθιστορημάτων. Εικόνες από διάφορες Shahnameh μπορεί να βρεί κανείς online σε ένα site που φιλοδοξεί να συγκεντρώσει έστω και ψηφιακά ότι έχει απομείνει από τα χωρισμένα και διάσπαρτα σε όλον τον κόσμο φύλλα των διασωθέντων βιβλίων. Η εικόνα αριστερά είναι από χειρόγραφο της Ισκανταρνάμα του Νιζάμι φτιαγμένο με την τεχνοτροπία της σχολής του Σιράζ, και βρίσκεται σήμερα στο το Los Angeles County Museum.

2. Όσον αφορά στο ξαναζωντανεμένο ψάρι, είχε το δικό του ρόλο να παίξει αργότερα, είτε οδηγώντας την Κιβωτό στο Αραράτ, είτε μεγαλώνοντας και καταπίνοντας των Ιωνά, δε θυμάμαι, ούτε έχει και μεγάλη σημασία. Εγώ το συνάντησα για πρώτη φορά σε ανυποψίαστο χρόνο, πριν μήνες, όταν φτιάχναμε ιστορίες με την Φρα.

Είχαμε σκοπό να τις γράψουμε σε φύλλα χαρτί, να τις στολίσει με ζωγραφιές και να ράψουμε τις σελίδες σε βιβλίο, όπως είχαμε κάνει πριν χρόνια και με τη μεγάλη. Όπως όμως συμβαίνει συχνά όταν τα πράγματα γίνονται εσκεμμένα, Αλέξανδρε, η ιστορία σκάλωσε ενώ οι ήρωες της Φρα βρισκόταν σε ένα σκοτεινό σπίτι και κοίταζαν από μια σχισμή κάτι που γυάλιζε χρυσά μέσα σε ένα κλειδωμένο συρτάρι. Η μικρή είχε κουραστεί να αφηγείται, οπότε πήγαμε στην αγαπημένη μας οριζόντια θέση, συζητώντας τι να ήταν αυτή η χρυσή λάμψη. Τα χρυσά λέπια ενός δράκου, οι εκατό χρυσές πιπίλες μιας πριγκιπισούλας ή τα φιαλίδια όπου φύλαγε τα λαμπερά δάκρυά της η μελαγχολική Φιρουλάν;

Τέλος, της πρότεινα τη μαρκοπολική ιστορία ενός έμπορου που περνά την έρημο για να γνωρίσει τον κινέζο αυτοκράτορα, βεβαίως. Ο άρχων τον συμπαθεί κεραυνοβόλα και του χαρίζει μερικά από τα σπανιότατα χρυσόψαρα της αυλής του – αλλά πως να τα πάρει μαζί του ο ταξιδιώτης στον επικίνδυνο και οπωσδήποτε άνυδρο δρόμο της επιστροφής; Ο αυτοκράτορας έχει τη λύση : τα ανεκτίμητα ψάρια αποξηραίνονται, με την υπόσχεση πως όταν ξαναμπούν στο νερό στην πατρίδα του εμπόρου, φλουπ, θα φουσκώσουν και θα ξαναζωντανέψουν γυαλιστερά όπως πριν – μόνο που κάπως βρέθηκαν στο κλειδωμένο συρτάρι μετά. Νόμιζα πως ήταν πρωτότυπη ιδέα, ωραία πατέντα, αλλά μπα, ουδέν καινόν υπό τον ήλιον.

Tea leaves thwart those who court catastrophe,
designing futures where nothing will occur:
cross the gypsy’s palm and yawning she
will still predict no perils left to conquer.

(από το Ennui της Sylvia Plath)

Η ακηδία είναι ελέφαντας που δεν κρύβεται πίσω από την κερασιά της απασχόλησης. Δεν είναι που Γενάρης, Φλεβάρης και ο Μάρτης τώρα συγχωνεύθηκαν σε ένα ακαθόριστο τέρμινο που δεν είναι χειμώνας ούτε άνοιξη ούτε τίποτα. Ούτε ο πλανήτης που ολοένα μικραίνει ή οι πόρτες που οικειοθελώς αφήνεις πίσω σου χωρίς να ανοίξεις με κάθε χρόνο που περνά. Φταιει η χλιαρή αγάπη που σε κινεί χωρίς να σε απογειώσει, που μεταφέρει το δαντικό καθαρτήριο εδώ, τώρα:
Se lento amore a lui veder vi tira
o a lui acquistar, questa cornice,
dopo giusto penter, ve ne martira.

Δε νοσταλγώ (νομίζω) το δράμα. Ούτε όμως ζω ακριβώς σε αυτό το ληθαργικό περιβάλλον, στο οποίο ισορροπώ όχι με κόπο, αλλά από απλή αδράνεια, σαν την μπίλια του πειράματος στον πάτο της γούβας. Ελπίζω να βρω ξεκολλημό από την πιο ιξώδη των αμαρτιών, ειδάλλως neither pleas nor prizes shall coax from doom’s blank door lady or tiger.

Παρεμπιπτόντως, το πρώιμο ποίημα της Πλαθ μου ξαναθύμισε μετά από πολλά χρόνια το παλιό διήγημα του Frank R. Stockton “The Lady, or the Tiger” – αν και μου φαίνεται πως θα κατέληγα σε διαφορετική απάντηση αυτή τη φορά.